خاطره ای عبرت آموز

روزی در کلاس درس متون فقه در دانشکده مشغول یادگیری مباحث مربوط به وصیت و نظرات مختلف در خصوص ماهیت عقد یا ایقاعی آن بودیم. استاد ما که نامی از او نمی برم، یک باره یادی از دکتر جعفری لنگرودی کرد و گفت:

 «ایشان در علم حقوق دانشمند بزرگی است ولی از نظر مبنایی ضعیف است»!

 منظور از ضعف مبنایی روشن نبود. اگر منظور گوینده ضعف دینی و اعتقادی می بود هم، ما دانشجویان تاکنون چنین چیزی درباره ی آن شخصیت عظیم 

فقهی-حقوقی  نشنیده بودیم به همین خاطر متحیرانه منتظر توضیح بیشتر از استادمان بودیم...

 استاد گفت:

« ایشان وقتی نظر امام صادق(ع) را می آورد، نظر ابوحنیفه را هم در ذیل نظرامام صادق می آورد»!

آن زمان، تقریباً اوایل تحصیل من در دانشگاه بود و هنوز آنقدر با شخصیت برجسته ی استاد جعفری لنگرودی و زندگی سراسر علم و مجاهده و تقوی وی آشنا نبودم. جرقه ای در وجودم مرا به پاسخ به صحبت های ناآگاهانه و بی منطق استادمان وامی داشت ولی به دلیل کامل نبودن اطلاعاتم در خصوص دکتر لنگرودی در آن زمان، سکوت اختیار کردم. گرچه هنوز بر سکوت آن روز افسوس می خورم. جهل و ناآگاهی یک مسأله است ولی به عنوان یک معلم دانشگاه! بی اطلاعی خود را به دیگران منتقل کردن، شایسته نیست.

روزها گذشت و من بر حادثه ی آن روز افسوس می خوردم ولی به آن افسوس قناعت نکردم و روز به روز اطلاعاتم را در خصوص زندگی و آثار استادجعفری و خدمات عظیم وی به فقه اسلام و حقوق اسلام، بالا بردم.

 روز موعود رسید...

در کلاس همان استاد و در مبحث ارث بود که کتاب شرح لمعه شهیدثانی(ره) را می خواندیم.

 استاد دیندار و معتقد ما باز هوای دین داری و علم آموزی و... کرد و یک دفعه باب انتقاد گشود و گفت:

« این همه در فقه ما احادیث و مباحث مختلف در خصوص ارث وجود دارد ولی متأسفانه دکتر شهیدی در کتاب ارث خود نظرات حقوق فرانسه را آورده ولی حتی یک آیه قرآن و یک حدیث هم از فقه ما در کتابش نیاورده است...»

در میان این سخنان بود که فهمیدم باز حرف از بی مبنایی و بی اعتقادی است. آن هم در مورد چه کسانی؟ آنان که سراسر زندگیشان را در حوزه های علمیه و دانشکده های حقوق با علم و تقوی گذرانده اند حالا از زبان یک تازه وارد در دنیای فقه، متهم به بی مبنایی و بی اعتقادی و... می شوند!

 استاد ما توهین را به حد اعلی رسانده بود ولی کلاس ما ساکت بود. شاید این توهین را نشنیده بودند؟! یا آن را از مصادیق توهین نمی دانستند؟! یا اصلاً موافق با گوینده ی سخن بودند و سکوتشان نشانه رضایت بود؟!

باب اعتراض را گشودم و گفتم:

« استاد! این که دلیل محکمی نیست. اینکه در یک کتاب آیه قرآن یا حدیثی از اهل بیت(ع) نباشد، پس نویسنده اش بی دین است؟ ظاهراً این مخالفت به مذاق استاد خوش نیامده بود و قانع هم نشده بود. بیشتر توضیح دادم:

« وقتی دکتر مهدی شهیدی در کتابشان در مورد ارث در قانون ایران و نظرات مختلف آن صحبت می کنند، چطور می توان او را به ...! متهم کرد؟ اینکه از مضمون و محتوای آیات و احادیث بحث می کند، کافی نیست؟ حتماً باید به زبان عربی متن خود آیه قرآن یا متن حدیث را بیاورد!؟»

 استاد همچنان قانع نمی شد. سخنم را با مثالی محکم پایان دادم و گفتم:

 « این که دلیل نمی شود... در قانون مدنی ما هم که مبنای اصلی آن فقه(امامیه) هست، هیچ وقت عبارت عربی قرآن کریم یا احادیث نیامده پس باید این قانون  را هم... بدانیم.»

 آخرش هم استاد ما قانع نشد یا خود را قانع نشان نداد و گفت:

« این نظر شماست به نظر بنده این هم دلیل می شود...»

این است وضع اندک اساتید حقوق! با ناآگاهی و بی اطلاعی، مشاهیر و الگوهای علمی-عملی حقوق سرزمینمان را تحقیر و جوانانی چون ما دانشجویان دو کلاس را گمراه می کنند؛ اگرچه غالب دانشجویان، اندازه ی علم و عمل اساتیدی چون گوینده ی آن سخنان را بیش از همه می دانند و می سنجند و به این راحتی فریب نمی خورند.

در دفاع از استادان دکترجعفری لنگرودی و دکتر شهیدی اصلاً لازم نیست به مشقت ها و مجاهدات آنان در دست یابی به درجه اجتهاد اشاره نمایم. تلاش های بزرگان علمی ما در طول تاریخ از چشم طالبان علم دور نمانده است ولی همیشه بوده اند افرادی که از زاویه ای محدود به جهان می نگرند(به قول استاد مجردگرایند) و حقایق از چشمانشان مخفی می ماند.

 فقط به عنوان نمونه برای این که نشان دهم سخن استادمان بی اساس است، دو نکته به نظرم رسید.

١- درخصوص نظر اول استاد ما، باید گفت: تجزیه و تحلیل علمی نظرات مختلف فقهی و استدلال، افتخار حقوق اسلام است. اینکه فلانی فلان نظر را داده پس به خاطر اینکه گوینده اوست، به نظر آن فقیه بی اعتنا باشیم، شیوه ناآگاهان است. مخالفت با این نظر را در کتاب های بزرگ اسلامی چون تذکره علامه حلی(در این کتاب به طور مختصر فتاوا و ادله فقهی شیعه، با اشاره به مدارک بیان شده وآراء مخالف و داوری میان مذاهب به روش منصفانه ای آمده است)و الخلاف فی الاحکام (که شیخ طوسی در این کتاب آراء علمای شیعه و مذاهب مختلف اهل سنت را در هر مساله گردآوری کرده‌است)، می بینیم.

٢- در مورد نظر دوم آن استاد عزیز:

با نگاهی کوتاه به فهرست منابع کتاب ارث استاد دکتر شهیدی در پایان کتاب عدم درستی آن نظرآشکار است. منابع فقهی مورد استفاده در آن کتاب ارزشمند بیش از شش برابر منابع به زبان فرانسه است.

هنوز هم نفهمیده ام که چرا آن استاد ما این حرف ها را زده است. وقتی دو مورد بالا را می نوشتم، خودم خجالت کشیدم. در جامعه ای که علم حقوق در آن به کوشش های اساتیدی چون مرحوم دکتر سیدحسن امامی، دکترجعفری لنگرودی، دکتر مهدی شهیدی، دکتر ناصر کاتوزیان و... افتخار می کند، فردی چون من مبتدی راه حقوق، باید از آن شخصیتهای عظیم در مقابل تهمتهای آن استاد دفاع کند! مرا ببخشید. امیدوارم آن دو موردی که شمردم فقط آن استاد ما بخواند و برای خودش یادآوری کند...

یونس فاتح پور

منبع: بر تارک علم - استاد دکتر محمدجعفر جعفری لنگرودی