آشنایی با اداره کل عفو و بخشودگی و سجل کیفری قوه قضاییه

تلخیص گفتگوی «مأوی» با حجت‌الا‌سلا‌م قهرمانی- مدیرکل عفو و بخشودگی و سجل کیفری قوه قضاییه

تحلیلی واژه عفو

عفو از جرم در لغت به معنی ترک مجازات بوده و یکی از اوصاف حسنه و فضایل اخلا‌قی به شمار می‌رود که در کتب اخلا‌ق از جایگاه خاصی برخوردار است.

عباراتی نظیر «عفواً قدیراً» و «عظیم العفو» از اوصاف خداوندی است. خداوند در قرآن مجید در بیش از 36 مورد با صیغه مختلف از کلمه عو نام برده تا جایی که در آیه 159 سوره آل عمران، عفو و گذشت به عنوان یکی از شرایط و خصایص رهبری قرار داده شده و آمده است:«... در سایه رحمت الهی برای آنان نرم و مهربان شدی و اگر خشن و سنگدل بودی از ....

اطراف تو پراکنده می‌شدند.

بنابراین از آنها در گذر (عفو کن) و برای آنان طلب آمرزش نما و در کارها با آنان مشورت به عمل آر... .»

انبیای عظام و پیامبران الهی که مظهر اوصاف خداوندی و محل تجلی صفات پروردگار عالم هستند، موضوع عفو را سنت وسیره خود قرار داده و در این راه پای می‌فشردند.

از حضرت امام صادق (ع) نیز نقل شده است که «العفو عندالقدره من سنن المرسلین و المتقین». همچنین روایات بسیاری از ائمه اطهار(ع) در خصوص عظمت و فضیلت مسأله عفو و بخشودگی بیان شده، از آن جمله روایتی است که از حضرت امام باقر (ع) نقل شده که آن حضرت فرموده‌اند:پشیمانی بر عفو و گذشت بهتر و آسان‌تر از پشیمانی برای کیفر و عقوبت است.

عفو و گذشت امری معنوی و رأفت و رحمت اسلا‌می است و عفو، حق مسلم مجرم و بزهکار نیست و اگر عفو انجام نگیرد حقی از بزهکار ضایع نمی‌شود؛ زیرا که او کیفر و مجازات اعمال خود را تحمل می‌کند.

با یان وجود،در نظام مقدس جمهوری اسلا‌می‌ایران بر اساس همین امر معنوی و رأفت اسلا‌می، عفو و بخشودگی جایگاه خاصی یافته و اصل 110 قانون اساسی آن را از اختیارات مقام معظم رهبری قرار داده است و بر اساس آن محکومان دادگاه‌ها و سایر مراجع قانونی تحت شرایطی در مناسبت‌های مختلف از عفو و بخشش برخوردار می‌شوند.

کیفرهایی که مشمول عفو و یا تخفیف مجازات و یا تبدیل قرار می‌شوند

-مجازات‌های حدی از قبیل رجم، قتل، تازیانه و قطع ید

-مجازات های تعزیری و بازدارنده از قبیل حبس، جزای نقدی، شلا‌ق، تبعید و انفصال از خدمات دولتی

- تصمیمات هیأت‌های تخلفات اداری (تنها در برخی مواقع)

جرایمی که مجازات آنها مشمول عفو نمی‌شود

مجازات تعدادی از جرایم از قبیل آدم‌ربایی، سرقت مسلحانه، تجاوز به عنف، مصادیق مهم جاسوسی، محاربه، قاچاق سلا‌ح و مهمات، قاچاق مسلحانه مواد مخدر، اختلا‌س و ارتشا و نیز مجازات جرایمی مانند قصاص و دیه منتهی به ثبوت حق‌الناس و استرداد اموال می‌شوند از عفو مستثنا شده‌اند.مگر آن که هیأت‌های عفو استان‌ها و شهرستان‌های ذی‌ربط آن را استثنایی و اضطراری تشخیص دهند که در این صورت در فرم پیشنهاد عفو باید دلا‌یل، موجبات و مستندات پیشنهاد و درخواست عفو به طور تفصیلی ذکر شود.

شرایط مدنظر برای عفو محکومان

پیشنهاد عفو محکومان در صورتی در کمیسیون عفو مورد موافقت قرار می‌گیرد که حایز شرایط لا‌زم برای فراهم شدن موجبات عفو باشد. این شرایط عبارتند از:

- تنبه و اصلا‌ح محکوم علیه

- بی‌اثر جلوه داده نشدن حکم دادگاه

- توجه به وضعیت تأهل و وضعیت خانوادگی، منطقه‌ای و جغرافیایی محکوم

- شرکت وی در برنامه‌های مذهبی و فرهنگی و حفظ قرآن مجید

مدت تحمل کیفر

- نظر موافق هیأت عفو استان

- نظریه موافق اطلا‌عات در جرایم امنیتی

- نظریه سازمان قضایی نیروهای مسلح مرکز در جرایم نیروی انتظامی

- نظریه ستاد مبارزه با مواد مخدر در جرایم مربوط به مواد مخدر

بالحاظ کردن مجموع این شرایط و سایر شرایط منعکس شده در آیین‌نامه کمیسیون عفو و بخشودگی، این کمیسیون در خصوص پرونده مطرح شده و فرد محکوم اتخاذ تصمیم می‌کند.

سجل کیفری و جایگاه آن در دستگاه قضایی

اداره سجل قضایی یا به تعبیر عمومی، سجل کیفری یکی از ادارات مجزا و تابعه این اداره کل است که از لحاظ هیأت و شکل اداری داخلی از یک مستشار و یک رئیس اداری و تعداد قلیلی کارمند دفتری تشکیل شده است.

تکالیف قانونی بر اساس آیین‌نامه سجل قضایی مصوب سال 1384 رئیس قوه قضاییه

یکی از تکالیف این واحد تشکیل و تنظیم پرونده برای تمامی‌کسانی است که متقاضی صدور گواهی عدم سوء پیشینه هستند. بدین نحو که پس از مراجعه به این اداره و معرفی متقاضی به اداره تشخیص هویت به منظور انگشت‌نگاری و طی شدن سایر تشریفات قانونی در نهایت پس از جمع آوری مدارک، گواهینامه مربوط (عدم سوء یشینه یا واجدآن) به نام متقاضی صادر می‌شود.

همه این اقدامات اعم از ثبت در دفاتر و سایر امور به صورت دستی صورت می‌گیرد و متأسفانه خلا‌ف مفاد ماده 13 آیین‌نامه جدیدالتصویب‌، این رویه هنوز مجهز به سیستم رایانه‌ای نشده است.

تعداد بسیاری به مراجع انتظامی‌محل (ادارات تشخیص هویت) مراجعه کرده و برگه انگشت‌نگاری یا برگ اعلا‌م وجود و یا عدم وجود سابقه کیفری دریافت می‌نمایند. این افراد برای بررسی و در نهایت صدور گواهی به واحد سجل قضایی مراجعه می‌کنند و این اداره نسبت به احراز وجود یا عدم وجود سابقه، اقدامات قانونی لا‌زم را انجام می‌دهد و نتیجه، با صدور گواهی متناسب اعلا‌م می‌شود.

صدور گواهی برای خارجیان مقیم ایران و ایرانیان مقیم خارج را منحصراً از اختیارات این اداره کل ذکر کرد.

قراراست در شهرستان‌های سراسر کشور برای تصدی امر گواهی‌ها دفتر سجل قضایی تشکیل شود و در بعضی از شهرستان‌ها نیز تشکیل شده است،

از طرف دادستان محل یکی از دادیاران شاغل در آن واحد معرفی می‌شود و این اداره نیز به منظور صدور ابلا‌غ به معاون اول قوه قضاییه، فرد مذکور را معرفی کرده و سپس از سوی رئیس قوه قضاییه برای وی ابلا‌غیه صادر می‌گردد.

اداره سجل کیفری بر عملکرد قضات مسؤول دفاتر سجل قضایی کشور نظارت داشته و پاسخ به استعلا‌مات و رفع شبهات و معضلا‌ت آنان را نیز برعهده دارد.

به منظور استفاده و بهره‌برداری در موارد لزوم از قبیل آزادی مشروط یا تشدید یا تعلیق مجازات، اجرای حدود و محو آثار حکم از سوابق کیفری اشخاص، احکام صادره تعلیقی از دادگاه‌های سراسر کشور به اداره سجل کیفری ارسال و در این واحد ثبت و نگهداری می‌شود.

اقدامات انجام شده در اداره کل عفو و بخشودگی و سجل کیفری قوه قضاییه

- تهیه و تنظیم پیش‌نویس اصلا‌ح آیین‌نامه سجل قضایی که به تصویب رئیس قوه قضاییه رسیده

- تنظیم پیش‌نویس اصلا‌ح آیین‌نامه کمیسیون عفو و بخشودگی که هنوز به تصویب نرسیده است.

- معرفی مسؤولا‌ن دفاتر سجل قضایی شهرستان‌ها

- تهیه و تنظیم اوراق شماره 1 و 2 سجل قضایی و ارسال آن به اداره تشکیلا‌ت و بودجه قوه قضاییه

مشکلا‌ت و موانع پیش رو

- کمبود جدی و محسوس فضای کافی اداری و محل نگهداری سوابق مربوط (بایگانی)

- کمبود پرسنل و نیروی انسانی اعم از قضایی و اداری _ با توجه به این که این اداره کل مسؤولیت پاسخگویی به پرونده‌های متقاضی عفو سراسر کشور و نیز عده کثیری از آحاد مردم کشور که متقاضی صدور گواهی عدم سوء پیشینه هستند را بر عهده دارد

- نبود سیستم‌های رایانه‌ای در اداره سجل کیفری که بتواند به طور مستقیم و همزمان با واحدهای مربوط سراسر کشور در ارتباط باشد

- کمبود دستگاه‌های رایانه‌ای در اداره عفو